Dayanıksız Mısınız?

Doktora gitmek deva değil zira onların söylediği olumlu cümleler sizi kapıdan çıkana dek rahatlatıyor. Bedeninizden gelen en ufak sinyali tartıp huzursuz oluyorsunuz. İki hafta evvel, ailecek otururken bir anda çarpıntınız başladı. Akabinde boğulur üzere oldunuz venefes alamadığınızı hissettiniz.Öyle zahmetli bir andı ki, kalp krizi geçirdiğinizi düşündünüz. Eşiniz ve çocuğunuz da telaşlandılar. Kendinizi dakikalar içinde acil serviste buldunuz. Korkacak bir şey yoktu, tabipler kalp krizi geçirmediğinizi söylediler. Yapılan tetkiklerinizde rastgele bir anormallik olmadığı da anlaşıldı fakat bu da yetmedi. Sonrasında iki defa kardiyoloji tabibine gittiniz. Yeniden tekrarlanan birtakım tetkikler sonucunda “psikiyatri hekimine” başvurmanız önerildi. Sanki bir psikiyatri tabibine mi başvurmalısınız? Yoksa diğer bir kardiyoloji doktoruna mi?

Sağlığınızla ilgili dertli kanılara sahipseniz bu tablo tam da sizi anlatıyor.Kaygılı kanılarınızın oluşma sebeplerinden biri “dayanıksızlık” şeması…Başınıza bir felaket gelecek ve siz bu durumla başa çıkabilecek kadar sağlam değilsiniz. Dayanıksızlık şemasındaki temel inanç budur. Bu şemaya ilişkin öncelikli his ise telaştır. Yaşama güzel ahenk sağlayan yetişkinler olabilmemiz için çocukluğumuzun kusursuz geçmesi gerekmiyor lakin “yeteri kadar iyi” olduğunda olumlu tesirlerin açığa çıktığını görüyoruz. Bir çocuğun gelişimi için neye muhtaçlığı vardır sorusunun yanıtında, aslında her insanın karşılanmasına muhtaç olduğu bir kadro üniversal gereksinimler yatıyor. Bir çocuğun öncelikle inançta ve diğerleri ile bağlılık hissetmeye, özerkliğe, özsaygıya, kendini söz etmeye, gerçekçi sonlar ve istikrara gereksinimi vardır. Şayet bunlar karşılanırsa çocuğun psikolojisi sağlıklı ilerler. Eksik kalırsa, karşılanmamış bu gereksinimlerin zedeleyici tesiri ile oluşan erken devir uyumsuz şemalar hayat uzunluğu gelişirler. Kendimizle ilgili değiştirilmesi sıkıntı çekirdek inançlarımızdır.

Çocuklukta başlayan ve hayat uzunluğu tekrar eden özyıkıcı kalıplardır. İşte bunlardan biri de “dayanıksızlık” şeması… Dayanıksızlık farklı hallerde yaşanabilir. İsimli, sıhhat ve hastalık, mali, akli denetimi kaybetme, tehlikeye maruz kalma hususlarında dayanıksızlık tecrübesini yaşıyor olabilirsiniz. Panik atak geçirdiğiniz sırada denetiminizi kaybedeceğiniz ve rezil olacağınız niyetlerine sahip olmak, başınız ağrıdığında beyin tümörü mümkünlüğünü öncelikli olarak düşünmek, kaza yapma riskinizden dolayı otomobil kullanmayı reddetmek ve sevdiklerinizin de kullanmasını engellemeye çalışmak, bir gün parasız kalıp sıkıntı durumda kalabileceğinizi gerçekçi olmayan biçimde abartılı düşünerek alakalarınızı güç duruma sokmak kıymetine para harcama konusunda kısıtlamaya gitmek dayanıksızlık tecrübelerine örnek olarak verilebilir. Şemadaki temel nokta; kişinin bu mevzularda abartılı ziyan görme kanısı ve kendi başa çıkma kapasitesini küçümsemesidir. Neden korktuğunuz fark etmez. Dayanıksızlığın her basamağında felaketleştirmeyi kullanırsınız. En makus ne olabilir? Onu düşünürsünüz. Bir sonraki evre kaçma ve kaçınma davranışlarıdır. Otomobile binmemeye başlarsınız. Hatta otomobile binmediğiniz için kaza yapmadığınızı ve bu kaçınmaların sizi koruduğunu düşünürsünüz. Döngüyü kısırlaştıran ve şemanın güçlenerek sürmesine sebep olan bu davranışlardır. Meğer ki kaçınmalar nedeni ile hayatınız aksamaya, bireyler ortası ilgileriniz bozulmaya başlamıştır. Ömür kalitesini böylesi bozan dayanıksızlık şemasının kökenlerinden biri mizaçtır. Ayrıyeten dayanıksızlığı, birebir şemayı taşıyan ebeveyninizi gözlemleyerek ve onunla tıpkı tecrübeleri yaşayarak öğrenmiş olabilirsiniz. Dayanıksızlık şeması jenerasyonlar uzunluğu aktarılabilen bir şemadır. Bir ebeveyn olarak çocuğunuzu tehlike ve hastalıklara karşı çok uyarır ve muhafazacı davranırsanız, dayanıksızlığın oluşumuna yer hazırlarsınız. Tam karşıtı de olabilir. Şayet çocuğunuzu fizikî, duygusal ve maddi olarak gereğince koruyamazsanız da bu şemanın oluşumuna sebep olabilirsiniz. Şema ile başa çıkmak için kökenini anlamaya çalışmak yararlıdır. İnandığınız risklerle gerçekler ortasındaki farka odaklanmak, hayatınızdaki kısıtlamaları ve kaçınmaları engellemeye çalışmak şema ile başa çıkmaya yardımcı olur. Şayet bir ebeveyn iseniz, çocuğunuza karşı çok muhafazacı olmayıp gereken itimadı sağlayıp, olaylarla baş edebileceği konusunda onu cesaretlendirerek şemanın oluşumunu engelleyebilirsiniz.

Doktora gitmek deva değil çünkü onların söylediği olumlu cümleler sizi kapıdan çıkana dek rahatlatıyor. Bedeninizden gelen en ufak sinyali tartıp huzursuz oluyorsunuz. İki hafta evvel, ailecek otururken bir anda çarpıntınız başladı. Akabinde boğulur üzere oldunuz ve nefes alamadığınızı hissettiniz. O denli düşünceli bir andı ki, kalp krizi geçirdiğinizi düşündünüz. Eşiniz ve çocuğunuz da telaşlandılar. Kendinizi dakikalar içinde acil serviste buldunuz. Korkacak bir şey yoktu, hekimler kalp krizi geçirmediğinizi söylediler. Yapılan tetkiklerinizde rastgele bir anormallik olmadığı da anlaşıldı lakin bu da yetmedi. Sonrasında iki defa kardiyoloji tabibine gittiniz. Tekrar tekrarlanan birtakım tetkikler sonucunda “psikiyatri hekimine” başvurmanız önerildi. Sanki bir psikiyatri tabibine mi başvurmalısınız? Yoksa öteki bir kardiyoloji doktoruna mi?

Sağlığınızla ilgili telaşlı niyetlere sahipseniz bu tablo tam da sizi anlatıyor. Telaşlı fikirlerinizin oluşma sebeplerinden biri “dayanıksızlık” şeması…Başınıza bir felaket gelecek ve siz bu durumla başa çıkabilecek kadar güçlü değilsiniz. Dayanıksızlık şemasındaki temel inanç budur. Bu şemaya ilişkin öncelikli his ise kaygıdır. Yaşama güzel ahenk sağlayan yetişkinler olabilmemiz için çocukluğumuzun kusursuz geçmesi gerekmiyor lakin “yeteri kadar iyi” olduğunda olumlu tesirlerin açığa çıktığını görüyoruz. Bir çocuğun gelişimi için neye gereksinimi vardır sorusunun yanıtında, aslında her insanın karşılanmasına muhtaç olduğu bir kadro üniversal muhtaçlıklar yatıyor. Bir çocuğun öncelikle inançta ve diğerleri ile bağlılık hissetmeye, özerkliğe, özsaygıya, kendini söz etmeye, gerçekçi hudutlar ve istikrara muhtaçlığı vardır. Şayet bunlar karşılanırsa çocuğun psikolojisi sağlıklı ilerler. Eksik kalırsa, karşılanmamış bu gereksinimlerin zedeleyici tesiri ile oluşan erken devir uyumsuz şemalar hayat uzunluğu gelişirler. Kendimizle ilgili değiştirilmesi sıkıntı çekirdek inançlarımızdır.

Çocuklukta başlayan ve hayat uzunluğu tekrar eden özyıkıcı kalıplardır. İşte bunlardan biri de “dayanıksızlık” şeması… Dayanıksızlık farklı formlarda yaşanabilir. İsimli, sıhhat ve hastalık, mali, akli denetimi kaybetme, tehlikeye maruz kalma bahislerinde dayanıksızlık tecrübesini yaşıyor olabilirsiniz. Panik atak geçirdiğiniz sırada denetiminizi kaybedeceğiniz ve rezil olacağınız niyetlerine sahip olmak, başınız ağrıdığında beyin tümörü mümkünlüğünü öncelikli olarak düşünmek, kaza yapma riskinizden dolayı otomobil kullanmayı reddetmek ve sevdiklerinizin de kullanmasını engellemeye çalışmak, bir gün parasız kalıp sıkıntı durumda kalabileceğinizi gerçekçi olmayan halde abartılı düşünerek bağlarınızı sıkıntı duruma sokmak değerine para harcama konusunda kısıtlamaya gitmek dayanıksızlık tecrübelerine örnek olarak verilebilir. Şemadaki temel nokta; kişinin bu mevzularda abartılı ziyan görme kanısı ve kendi başa çıkma kapasitesini küçümsemesidir. Neden korktuğunuz fark etmez. Dayanıksızlığın her basamağında felaketleştirmeyi kullanırsınız. En makûs ne olabilir? Onu düşünürsünüz.

Bir sonraki kademe kaçma ve kaçınma davranışlarıdır. Otomobile binmemeye başlarsınız. Hatta otomobile binmediğiniz için kaza yapmadığınızı ve bu kaçınmaların sizi koruduğunu düşünürsünüz. Döngüyü kısırlaştıran ve şemanın güçlenerek sürmesine sebep olan bu davranışlardır. Meğer ki kaçınmalar nedeni ile hayatınız aksamaya, şahıslar ortası ilgileriniz bozulmaya başlamıştır. Ömür kalitesini böylesi bozan dayanıksızlık şemasının kökenlerinden biri mizaçtır. Ayrıyeten dayanıksızlığı, tıpkı şemayı taşıyan ebeveyninizi gözlemleyerek ve onunla tıpkı tecrübeleri yaşayarak öğrenmiş olabilirsiniz. Dayanıksızlık şeması kuşaklar uzunluğu aktarılabilen bir şemadır. Bir ebeveyn olarak çocuğunuzu tehlike ve hastalıklara karşı çok uyarır ve muhafazacı davranırsanız, dayanıksızlığın oluşumuna yer hazırlarsınız. Tam aykırısı de olabilir. Şayet çocuğunuzu fizikî, duygusal ve maddi olarak gereğince koruyamazsanız da bu şemanın oluşumuna sebep olabilirsiniz. Şema ile başa çıkmak için kökenini anlamaya çalışmak yararlıdır. İnandığınız risklerle gerçekler ortasındaki farka odaklanmak, hayatınızdaki kısıtlamaları ve kaçınmaları engellemeye çalışmak şema ile başa çıkmaya yardımcı olur.

Eğer bir ebeveyn iseniz, çocuğunuza karşı çok muhafazacı olmayıp gereken inancı sağlayıp, olaylarla baş edebileceği konusunda onu cesaretlendirerek şemanın oluşumunu engelleyebilirsiniz.