Oyun Terapisi

Büyükler için danışmanlık neyse çocuklar için de oyun terapisi odur. Yetişkinlerin problemleri olduğunda, bunu muteber bir arkadaş ya da terapistle paylaşmaları onlara yardımcı olur. Çocukların kendilerini sözlerle tabir etme yetenekleri yetişkinlerinki üzere değildir. Bu yüzden canlarını sıkan şeyi kelama dökmeleri zordur. Oyun terapisi, çocuklara kanılarını, hislerini, muhtaçlıklarını ve dileklerini oyunla (onların en doğal tabir şekli) iletme bahtı verir (Axline, 1969).

Oyun terapisi, eğitim almış oyun terapistlerinin, çocukların psikososyal problemlerine karşı durmada ya da çözmelerinde ve sağlıklı büyüme ve gelişimi için yardımcı olduğu ve oyunun terapötik gücünden faydalanıp bireyler ortası bir süreç oluşturmak için geliştirilmiş kuramsal bir yaklaşımdır. Öteki bir deyişle oyun terapisi, öbür kuramlarla geliştirilmiş terapötik bir yaklaşımdır.

Eğitimli bir oyun terapistiyle çocuklar kendilerini ve dünyalarını daha güzel anlamayı, sorunlarını çözmek için çalışmayı ve hayatla daha düzgün formda başa çıkabilmek için gerekli marifetler geliştirmeyi öğrenirler.Terapist çocuğa kabul edildiği hissini verir. Çatışmaları, dertleri oyunu ve oyuncakları kullanarak ortaya koyar. Çocuğun oyununu gözlemleyerek ve onu anladığını hissettirerek çocuğun rahatlamasını sağlar. Oyuncaklar yardımıyla çocuk ile terapist ortasında bir terapötik alaka başlar. Oyun terapisi, çocuğun yaşadığı sorunları ve zorlukları önlemede ya da çözmede yardım sağladığı üzere, çocuğun gelişimine ve büyümesine de katkı sağlar.

Çocuk psikoterapisinde en sağlıklı tahlil, oyundur; zira çocuğun hislerini ortaya çıkarabilmesi en âlâ oyun ortamında gerçekleşir. Terapideki birinci maksat, çocukta yer etmiş tasa ve kaygıların dışa vurulmasıdır. Oyun terapisi, çocuklar evvelden hazırlanmış oyun ortamında serbestçe oynarken onların his ve davranışlarının müşahede yolu ile incelenmesine yarayan bir terapi tekniğidir. Çocuklar çeşitli araç gereç ve oyuncaklarla oynarken onların kendi kendilerine kurdukları oyun sisteminden, oyuncakları kullanma biçimlerinden ve oyuncaklarla kendi ortalarında kurdukları bağlantıdan onların hisleri, temel gereksinimleri, reaksiyonları, sevgi ve nefretleri, saldırganlıkları ve emsal davranışları hakkında fikir edinilebilir.

Neden Oyun Terapisi?

Oyun, küçük çocukların yetişkinlerle alaka kurabilmesi, dürtü denetimi için kritik olan neden-sonuç düşünme biçimini geliştirebilmesi, gerilimli yaşantıları işleyebilmesi ve toplumsal maharetleri öğretebilmesi için gelişimsel açıdan en uygun, en güçlü araçtır (Ray, Bratton, Rhine ve Jones, 2001). Yani olağan çocuk gelişimini desteklemekle birlikte, birebir vakitte pek çok terapötik güce de sahiptir.

Problemlerle yüzleşemeyen çocuklar sorunları çözmede yetersiz kalırlar. Genel olarak oyun terapisi, çocuğun sorunlarını anlamak, onun hislerini ve tavırlarını keşfetmek ve çocuğu bunlarla yüzleştirerek tahlil getirmesini sağlamak için geliştirilmiş bir tekniktir. Büyüme sürecinin bir noktasında çocukların birçoğu ömür deneyimleriyle başa çıkmada zorluk çekebilir ya da ailelerini yahut öğretmenlerini endişelendiren davranışlar sergileyebilirler. Şayet aileler, çocukların öğretmenleri ya da hekimleri, çocukların davranışlarıyla ilgili endişelenirse ya da çocukların problemlerle baş etmekte zorlandığını görürse, bir uzmana başvurulması uygun olacaktır. Bu noktada, çocuklara yardım etmek için önerilen yaklaşım ekseriyetle oyun terapisidir.

Oyun terapisi, terapistin çocukla inançlı bir alaka kurduğu, çocuğun sorunlarının açığa çıkarıldığı ya da üzerinde çalışıldığı, tahlile varılan, yeni maharetlerin pratik edildiği ve kapanışın hazırlandığı bir süreçtir. Oyun terapisi esnasında his durumu ve davranış değişiklikleri olağan ve beklenen bir sonuçtur. Bazen işler güzele değil de daha berbata gidiyor üzere görünebilir. Bu beklenen ve olağan bir şeydir. Aileler bunu fark ederse, bunu çocuklarının terapistiyle konuşmalıdır. Ayrıyeten, oyun terapisinde terapist çocuğu hayatı ya da travmatik tecrübesiyle ilgili bilgi vermesi hakkında zorlamayacak, çocuğun kendi suratında sıkıntıları işlemesine müsaade verecektir.

Oyun terapi odasında, çocuğa muhtemelen hayatının öteki alanlarında karşılaştığından daha fazla özgürlük alanı sunulmaktadır. Terapi seansı boyunca çocuğun her niyeti, her duygusu ve neredeyse her davranışı kabul görür. Çocuğun kabul gördüğünü, kendini açabileceğini ve problemleri ve kaygıları üzerinde çalışabilecek kadar inançlı bir ortamda olduğunu hissetmesi açısından terapi odasında ona bu özgürlük tanınır.

Bunların yanı sıra, çocukların oyun terapisinde olan her şeyi anlatmak zorunda hissetmemesi hayli kıymetlidir. Çocuk, terapi saatini kendisi ve terapisti ortasında özel bir vakit olarak görür. Bu nedenle ailelerle, çocuklarının terapileriyle ilgili konuşma başlatmasına müsaade vermesi; lakin çocuklarına konuşmama hakkı ve özgürlüğü de tanımaları anlatılır.

Her çocuk terapi sürecinde farklı bir süratle ilerler, bu nedenle terapinin mühleti, çocuğun kişiliğine, travmanın derecesine, mesken ve hayat şartlarına nazaran değişir. Çocuklar, ortada bir yapı ve tutarlılık olduğunda daha yeterli geliştikleri için seansların dengeli bir halde ilerlemesinin çocuklar açısından daha yararlı olduğu görülmektedir. Bu durumda ailelerle konuşulur ve çocuklarını ayarlanan seanslara sistemli olarak getirmeleri söylenir.

Çocuğun gündelik hayatında karşılaştığı zahmetler ve çatışmalar oyun terapi seanslarında ortaya çıkar. Terapist, çocuğun; aile bağları, arkadaş alakaları, kardeş alakaları üzere birçok mevzuda bilgiye oyun terapisi seansları esnasında ulaşabilir. Yani, çocuğun kurduğu oyundan yola çıkılarak çocuğun iç dünyasının anlaşılmasına ve çocuğun içinde bulunduğu his durumunun gözlemlenmesine imkan sağlar. 

Oyun Terapisi Hangi Durumlarda Kullanılabilir?

Oyun terapisinin kullanıldığı sorun yelpazesinin epeyce geniş olduğu bilinmektedir. Oyun terapisinin kullanıldığı durumlar şu biçimde özetlenebilir (Nemiroff ve Annunziata, 1990):

• Kaygı bozuklukları; çocukluk kaygıları (yalnız kalma, karanlık, hayvan korkusu)

• Depresyon,

• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu,

• Uyku bozuklukları; kabuslar vb

• Beslenme sorunları,

• Tırnak emme-parmak emme,

• Kardeş kıskançlığı,

• Öğrenme zahmeti,

• Davranış bozukluğu,

• Kayıp, yas, travma, 

• Alt ıslatma, dışkı kaçırma

• Anne-baba ayrılığı; boşanma vb.,

• Aile içi şiddete maruz kalmış çocuklar, oyun terapisinden yarar sağlayabilirler.

Oyun Terapisinde Amaç

Çocuk kendini oyuncaklarla tabir ettikçe yaşadığı hisleri dışa vurmaya başlar ve gerginlik bedenini terk eder. Bu sayede çocuk, rahat irtibat kurabilir, ilgilerinde daha etkin hale gelebilir. Hudut ve gerilimin yerini, ilgi ve toplumsal gelişimlerine daha uygun hisler alır.  Birebir vakitte çocuk, terapide öğrendiği davranışları yavaş yavaş günlük hayatına, arkadaşları ve ailesiyle olan bağlantılarına taşımaya başlar.

Kurduğu oyunu oynarken çocuk, terapistin yönlendirmesiyle hayatında kendi yaşına uygun bir hakimiyet kurar. Terapist, çocuğa onda bu hisleri yaratan olayların yaşandığı etrafı üzerinde denetime sahip olduğu hissini fark ettirir ve böylelikle çocuk, gerçek hayatta yaşadığı zahmetler ile baş etme maharetleri geliştirir. Oyun odasında gerçek hayat deneyimlerini söz edebildiğinde, terapist bu durumu anlayıp kabullenebildiğinde ve yorumladığında gerçek hayatındaki zorluklarını anlamlandırılabilir.

Oyun terapisinin emellerini şu formda sıralayabiliriz:

• Oyun yardımıyla çocuğun iç dünyasını anlayabilmek 

• Çocukla terapötik bir bağ kurmak

• Çocuğun olayları anlamasına yardım etmek

• Çocuğa olaylarla baş etme maharetleri kazandırmak

• Çocuğun olumlu benlik algısı geliştirmesine yardım etmek

Bunlara ek olarak çocuklara kendilerine hürmet duymayı, hislerini tanımayı ve bunların kabul edilebilir olduğunu, kendi sorumluluklarını almayı, sorunları çözme hünerleri ve yaratıcı düşünmeyi, kendini denetim etmeyi, seçim yapmayı ve yaptıkları seçimin sorumluluğunu almayı benimsetme üzere katkıları da bulunmaktadır.